پرسش :

اناجیل چهارگانه مسیحیان تا چه حد معتبر است؟


پاسخ :
در میان اناجیل چهارگانه، سه انجیل اول(انجیل متی ،انجیل مرقس، انجیل لوقا است) با انجیل یوحنا اختلاف فاحشی دارند. برخلاف انجیل یوحنا، در هیچ یک از اناجیل سه گانه با صراحت الهیات عیسی ـ خدایی مطرح نشده است. در اناجیل سه گانه، عیسی (علیه السلام) در قالب مثل ها به مردم پند می دهند و حکمت می آموزد، حال آن که در انجیل به روایت یوحنا، عیسی (علیه السلام) از مثل کمک نگرفته است.

سخنان عیسی (علیه السلام) در انجیل یوحنا تا حدودی با آنچه سه انجیل دیگر نقل می کنند متفاوت است و معجزاتی را به عیسی (علیه السلام) نسبت می دهد که اناجیل سه گانه ذکری از آن به میان نیاورده اند. وانگهی، ادبیات انجیل یوحنا متأثر از فلسفه ی یونانی است. در حالی که اناجیل سه گانه، بیشتر از ادبیات یهودی الهام می گیرند. وجود این افتراقات سبب شده است که محققان سه انجیل اول را اناجیل همنوا (همگون)، و انجیل یوحنا را غیر همنوا بخوانند. گفته می شود که انجیل متی و لوقا از مطالب انجیل مرقس بهره گرفته اند. بنابراین، باید تاریخ تألیف انجیل مرقس، قبل از دو انجیل دیگر باشد.(1) از سوی دیگر، مطالبی در این دو انجیل یافت می شود که در انجیل مرقس موجود نیست. در مواردی هم هر یک از این دو انجیل به طرح مباحثی پرداخته اند که در دیگری یافت نمی شود. یکی از فرضیه های قدیمی آن است که اناجیل سه گانه از منبع شفاهی مشترکی بهره جسته اند.(2)

نویسنده ی انجیل مرقس را یوحنای مرقس می دانند که از همراهان پطرس،(3) از خویشان برنابا(4) و همسفر پولس(5) بوده است. مادر مرقس مریم نام داشت و خانه ی وی محل اجتماع حواریان و پطرس بود.(6)

به دلیل قدمت و اهمیت انجیل مرقس و نقش آن در شکل گیری اناجیل دیگر، لازم است دلیلی بر اعتبار و صحت مطالب این انجیل اقامه شود. حال آنکه مرقس از شاگردان عیسی (علیه السلام) و از حواریان نبود. داستان همسفری پطرس و مرقس و نزدیکی این دو با یکدیگر این اعتقاد را ایجاد کرده است که مرقس انجیل خود را با نظارت پطرس که جانشین و رسول عیسی (علیه السلام) بود، نگاشته است. بنابراین، انجیل مذکور از هرگونه خطای محتوایی مصونیت دارد. نکته ی جالب توجه در اعتقاد مسیحیان آن است که اعتبار اناجیل چهارگانه، به ویژه انجیل مرقس و لوقا را، ناشی از نظارت پطرس و پولس می دانند؛ و این که چه دلیلی بر نوشته شدن اناجیل به دست حواریان و یا با نظارت رسولان موجود است، بالاخره به نظریه ی پدران کلیسایی ختم می شود، پدرانی که اعتبار نظریات خود را از متن همین اناجیل گرفته اند. پس اعتبار اناجیل به پدران کلیسا و اعتبار پدران کلیسا به متن انجیل وابسته است که تداعی کننده ی دور باطل است. بیشتر دانشمندان زمان تألیف انجیل مرقس را سال های 65 تا 70 میلادی و مکان تألیف آن را انطاکیه، مصر و یا روم می دانند.(7)

نویسنده انجیل متّی را شخصی به نام متّی (لاوی) می دانند که از حواریان مشهور و ملازمان عیسی (ع) است. گفته می شود مخاطب این انجیل، جامعه یهودی – مسحیان فلسطینی و مکان نگارش آن انطاکیه بوده است. گفته شده تاریخ نگارش این انجیل بین سال های 75 تا 80 میلادی است.

از متن این انجیل، که طولانی ترین اناجیل عهد جدید است، مطلبی که دال بر انتساب آن به متّی باشد، یافت نمی شود. از عبارت جیمز هاکس، در قاموس کتاب مقدس هم استنباط می شود که نویسنده ی این انجیل متیاس بوده است. وی می نویسد: « نویسنده ی انجیل متّی را شخصی به همین نام، که از جمله ی شاگردان عیسی (علیه السلام) بوده است، می دانند که همواره از شروع و بعثت مسیح تا زمان صعودش ملازم آن حضرت بوده و به واسطه ی قرعه از برای خدمت انتخاب شد.»(8) به گزارش کتاب اعمال رسولان، پس از آن که یهودای اسخر یوطی به عیسی (علیه السلام) خیانت ورزید، از عمل ننگین خود شرمگین شد و خود را کشت. یازده حواری باقی مانده برای انتخاب نفر دوازدهم به قید قرعه متیاس را برگزیده و تقدیس کردند.(9)

نویسنده ی انجیل لوقا قطعا از حواریان نبوده است، چون وقایع مربوط به عیسی (علیه السلام) را نه به صورت شاهدی عینی، بلکه با واسطه نقل کرده است. خود در این باره می گوید: «آنان که از اول نظارگان و خادمان کلام بودند، به ما رساندند»(10) سبک ادبی این انجیل نشان می دهد که نویسنده شخصی تحصیل کرده و آشنا به زبان و فرهنگ یونانی است. نویسنده ی این انجیل را لوقای طبیب، یار وفادار پولس،(11) و زمان تألیف آن را بین سال های 70 تا 90 میلادی دانسته اند.

برخی نویسنده ی انجیل یوحنا را یوحنا (فرزند زبدی) می دانند که از حواریان بود.(12) گفته می شود وی عمری طولانی داشته و انجیل را در اواخر عمر خود نگاشته است. هم در تاریخ تألیف انجیل یوحنا و هم در نویسنده ی آن تردید بسیاری وجود دارد. اما برخی اواخر قرن اول و یا اوایل قرن دوم میلادی را زمان تألیف آن می دانند. مضامین فلسفی و یونانی انجیل و اختلافات فراوان آن با اناجیل همنوا موجب شده است که انتساب این کتاب به یوحنای حواری مورد تردید قرار گیرد.(13)

دیدگاه های دیگری در میان منتقدان کتاب مقدس درباره ی تاریخ تألیف اناجیل وجود دارد که البته کلیسا آن را نمی پذیرد. برخی دانشمندان، از جمله کوشو، بر این اعتقادند که اولین انجیل مکتوب را مارسیون و در حدود سال 130 تا 134 میلادی نوشته است. وی که از چهره های مهم تاریخ مسیحیت است در اوان جوانی به مسیحیت گرویده و به اقتضای شغل ناخدایی بندرهای گوناگون مدیترانه را کاوید و با گرایش های مختلف مسیحیت آشنا شد. وی به این نتیجه رسید که لازم است مسیحیت را با زدودن تمام آثار یهودی احیا کند. خدای یهودیان در نظر مارسیون موجودی حسود و کینه توز بود. او می گفت: خوشبختانه خدای دیگری داریم که پسرش عیسی (علیه السلام) را برای رهانیدن ما از چنگال این دیو فرو فرستاد. به گفته ی وی، تعالیم عیسی (علیه السلام) چنین پیامی داشت، اما رسولان پیامش را درک نکردند. از میان رسولان نخستین، تنها پولس بود که به واقعیت مهم عیسی ـ خدایی پی برد. مارسیون برای احیای مسیحیت به انتشار نسخه ای اصلاح شده از رساله های پولس اقدام کرد و انجیلی مجهول المؤلف نگاشت که در آن مقابله ی عیسی (علیه السلام) به یهودیت مورد تأکید قرار می گیرد. امروزه این انجیل در دسترس نیست اما نقادان عصر جدید، با استفاده از کتاب هایی که برای پاسخ به مارسیون به دست ایرنه، ترتولیان، و دیگر پدران کلیسایی نوشته شده اند آن را بازسازی کرده اند. انتشار انجیل مارسیون پدران کلیسایی را به عکس العمل واداشت و انجیل به روایت مرقس در حدود سال 135 میلادی در روم نوشته شد. این انجیل در موارد زیادی ناظر به انجیل مارسیون است و از مضامین آن نیز بهره گرفته است. اندکی بعد، در سوریه انجیل متّی به زبان آرامی نگاشته شد که بر دو انجیل قبلی استوار بود. انجیل چهارم هم در افسس و اندکی پس از سال 135 میلادی نوشته شده است.(14)

ریلندز نظریه ی دیگری نیز مطرح کرده است. او انجیل مارسیون را اولین انجیل نمی داند اما معتقد است که انجیل ابتدائی گم شده و انجیل پطرس که امروزه از اناجیل غیر رسمی کلیساست و شکل کنونی آن به سال 140 میلادی بر می گردد تحریری از انجیل ابتدائی است که از تمام اناجیل قدیمی تر است.(15)

امروزه نگارش اناجیل چهارگانه را به زبان یونانی می دانند و برخی تحقیقات، یونانی بودن متن اصلی اناجیل را تأیید می کند. نویسنده ی کتاب «تاریخ کلیسای قدیم» بر یونانی بودن تمام اناجیل تأکید می کند و می افزاید: «سکنه ی فلسطین و سوریه و مصر و آسیای صغیر و ایتالیا تماماً زبان یونانی را می دانستند.».(16) در مقابل، برخی منابع قدیمی تر معتقدند که انجیل متّی به زبان عبری یا آرامی، که شکل تغییر یافته ای از همان زبان عبری است، نگارش یافته است. دایرة المعارف بریتانیکا تمام کتاب های عهد جدید، به جز انجیل متّی و رساله به عبرانیان، را یونانی می داند و معتقد است که بنا به دلایلی محکم، تألیف این دو رساله به زبان عبری بوده است.(17) نویسنده ی کتاب «تفسیر العهد الجدید» در این باره می گوید: « در گذشته، عقیده بر این بود که این انجیل در اصل به زبان عبری نگاشته شده و بعداً به زبان یونانی ترجمه شده است. دلیل اصلی این اعتقاد شهادت پاپیاس در قرن دوم است که می گوید متّی انجیل خود را به زبان عبری نگاشت و هر کس به اندازه ی توان خود این انجیل را ترجمه کرد. اما لغت شناسان می گویند کتاب موجود باید در اصل به زبان یونانی نگاشته شده باشد.»(18)

نوسنده ی منتقد کتاب «اظهار الحق» در این باره چنین می گوید: «قدمای مسیحیت معتقد بودند که انجیل متّی به زبان عبرانی بوده است که پس از تحریف آن را ضایع کرده اند و توسط برخی فرقه های مسیحیت از میان رفته است؛ و انجیل موجود ترجمه ی انجیل اصلی متّی است. در نزد مسیحیان دلیلی بر صحت اسناد این ترجمه موجود نیست. حتی نام مترجم هم دقیقاً معلوم نشده است. چنانکه ژروم از علمای قدیم نصارا به این نکته اعتراف کرده است ... پس اعتباری به قول برخی علمای پروتستان، که خود متّی را مترجم انجیل خود می دانند، نیست.»(19)

با توجه به دیدگاه های مختلفی که در مورد تاریخ تألیف و مؤلفان اناجیل اربعه به چشم می خورد، سخنان دنیس کلارک عجیب به نظر می رسد: «ما معتقدیم که انجیل مقدسی که امروز در دست ماست و نسخ اصلی آن به زبان یونانی نوشته شده همان انجیل متداول در زمان حواریون عیسی مسیح (علیه السلام) می باشد.»!!(20)

پی نوشت:
(1). فرید وجدی انجیل متی را قدیمی ترین اناجیل می داند (فرید وجدی، دائرة المعارف القرن العشرین، ذیل لفظ انجیل) جیمز هاکس هم که در قاموس کتاب مقدس، ص 111، انجیل مرقس را قدیمی تر معرفی می کند، در جای دیگر (ص 782) زمان انتشار انجیل متی را قبل از اناجیل دیگر می داند.
(2). این منبع با علامت اختصاری Q که از کلمه ی آلمانی Quelle به معنای منبع گرفته شده نشان داده می شود. (برای آشنایی بیشتر با بحث اناجیل همنوا، عبدالرحیم سلیمانی، عهد جدید تاریخ نگارش و نویسندگان، هفت آسمان، ش 3 – 4، ص 83.)
(3). رساله ی اول پطرس 13:5.
(4). اعمال رسولان 13:13، 37:16.
(5). همان.
(6). اعمال رسولان 13:5.
(7). جان بی ناس، تاریخ ادیان، ص 624، عبدالرحیم سلیمانی، عهد جدید: تاریخ نگارش و نویسندگان، هفت آسمان، ش 3 – 4، ص 88.
(8). جیمز هاکس، قاموس کتاب مقدس، ص 792.
(9). اعمال رسولان، 33:1.
(10). لوقا 2:1.
(11). رساله پولس به کولسیان: 4 و 14، رساله دوم پولس به تیموتائوس 11:4، رساله پولس به فلیمون: 24.
(12) . متی 21:4.
(13). اصولاً به غیر از هفت یا هشت رساله پولس، انتساب هیچ یک از کتب عهد جدید به مؤلفان آن قطعی نیست.
(14). برای مطالعه بیشتر رجوع کنید به: آرچیبالد رابرتسون، عیسی اسطوره یا تاریخ، ترجمه حسین توفیقی، ص 104؛ فیلیس شاله، تاریخ مختصر ادیان بزرگ، و قمر آریان، چهره ی مسیح در ادبیات فارسی.
(15). همان، ص 115.
(16). ویلیام میلر، تاریخ کلیسای قدیم، ص 72.
(17). رحمة الله هندی، اظهار الحق، ص 161.
(18). عبدالرحیم سلیمانی، عهد جدید: تاریخ نگارش و نویسندگان، هفت آسمان، ش 3 – 4، ص 91.
(19). رحمة الله هندی، اظهار الحق، ص 161.
(20). دنیس کلارک، زندگی و تعالیم عیسی مسیح، ص 5.

منبع: مسیحیت شناسی مقایسه ای، محمد رضا زیبائی نژاد، انتشارات صداوسیما جمهوری اسلامی ایران ، تهران، 1384، ص 146 – 150.